De allerlaatste van Ben Webster

In mei 1964 komt ‘Big Ben’ vanuit de Verenigde Staten naar Denemarken waar hij neerstrijkt in Kopenhagen. Halverwege de jaren 70 verhuizen diverse jazzmuzikanten vanuit de VS naar Europa. Rassendiscriminatie beïnvloedt het leven van zwarte mannen en vrouwen en is op alle fronten in de Amerikaanse maatschappij aanwezig. Aan onze kant van het water is er in mindere mate sprake van discriminatie, jazzmuziek is populair en het Europese publiek enthousiast.

Webster trekt in 1967 in bij mevrouw Hartlooper aan de Waalstraat in de Rivierenbuurt in Amsterdam. Hij is tevreden in Nederland en niet in de laatste plaats vanwege de goede zorgen van kostvrouw Hartlooper: ‘This woman treats me like her own son’. Zijn verblijf in de hoofdstad zorgt ervoor dat Webster ook steeds vaker in Nederland te bewonderen is; van Maastricht tot Leeuwarden en van Enschede tot Leiden. Ook is hij in ’67 te gast bij Mies Bouwmans tv-programma Mies en Scène.

Wim Wigt (1944), voormalig impresario van talloze jazzgrootheden zoals Art Blakey, Dizzy Gillespie, Chet Baker en Dexter Gordon, organiseert vanaf 1968 ook tournees voor Webster. ,,Als ik het me goed herinner overleed mevrouw Hartlooper in 1969. Dat was een groot verlies voor Ben.” Er is op dat moment niemand in Nederland bij wie hij terechtkan. Webster verhuist terug naar Kopenhagen. Daar waar wel mensen zijn die zich om hem bekommeren. Niet veel later neemt de bekendheid van Webster ook in Nederland een flinke vlucht wanneer grootgrutter Albert Heijn in 1970 de elpee ‘Ben op zijn Best’ uitbrengt. Van deze plaat worden maar liefst 25.000 exemplaren verkocht.

,,Hij was een grootheid, maar ook onhandelbaar en haast onmogelijk om te arrangeren’’

Volgens Wigt leidt Webster, zoals veel andere grote jazzmuzikanten, een meeslepend bestaan. ,,Hij was een grootheid, maar ook onhandelbaar en haast onmogelijk om te arrangeren. Daarnaast was hij zijn laatste jaren eenzaam.” Webster gaat gebukt onder heimwee en een angst om te reizen. ,,De lijnverbinding per schip tussen Europa en de VS was uit de vaart genomen en vliegen durfde hij niet.” Dat resulteerde in ellenlange telefoongesprekken naar zijn familie in de staat Missouri, met bijbehorende torenhoge rekeningen als resultaat.” ,,Het was altijd moeilijk om Ben te bereiken omdat het regelmatig gebeurde dat zijn telefoon was afgesloten.”

Webster was volgens Wigt niet van de drugs, maar wel van de drank. ,,Ik kan me nog een tour herinneren in Duitsland. Zijn manier van spelen was zo verfijnd, maar wanneer hij gedronken had veranderde de toon van zijn sax in het geluid een scheepstoeter.” Dat de herinneringen van Wigt niet op zichzelf staan blijkt uit een recensie van het Promenadeconcert in Breda waar het Leidsch Dagblad van 4 juni 1973 verslag van doet: ,,De eens zo grote saxofonist was echter zo ongelooflijk dronken, dat hij – nadat hij door twee heren voorzichtig naar een stoel was geloodst – nauwelijks zijn mond kon vinden, laat staan acceptabele muziek ten gehore kon brengen.”

De in Kansas City geboren saxofonist is in zijn laatste jaren ook regelmatig in Leiden te vinden. Zo speelt hij op 10 mei 1972 op de Jazzzolder van Hot House, toen nog op de Breestraat. Van dit concert is later de elpee ‘Ben Webster Live in Hot House’ uitgebracht. Ruim een jaar later speelt Webster bij Minerva. Bassist Henk Haverhoek herinnert zich hoe het optreden in De Twee Spieghels tot stand kwam: ,,Volgens mij was het op 1 september dat ik voor de deur van Minerva Hetty, de vrouw van Ben Walenkamp, tegenkwam. Toen heeft zij geregeld dat we een week later ook in De Twee Spieghels kwamen te spelen.”

Zo belandt Big Ben op een gewone maandagavond in september ‘73 in het bescheiden etablissement aan de Nieuwstraat. Walenkamp herinnert zich het optreden nog levendig, ,,De eerste sessie ging redelijk goed, ondanks dat hij toen al flink ‘dit’ gedaan had”, hij maakt een beweging met zijn arm en pols alsof hij drinkt. ,,Black Label was zijn favoriete drankje. Tijdens de tweede sessie merkte je dat het minder met hem ging.”

‘You’re young and growing, I am old and going, so have your fun while you can.’ Met deze woorden, alsof hij aanvoelt wat er komen gaat, onderbreekt de normaal zwijgzame Webster het tweede deel van zijn optreden. In de pauze gebeurt er vervolgens iets wat het leven van jazzsaxofonist Bob Rigter voorgoed verandert. Rigter sprak zes jaar voor zijn overlijden in 2017, in een radiodocumentaire voor Radio 6, over dit bijzondere moment: ,,Ik zat samen met mijn hoogzwangere vrouw in het publiek. Toen de pauze begon, bleef Webster even zitten op zijn stoel. Hij haalde een fles Schotse whisky tevoorschijn uit zijn wijde broek – althans dat dacht ik later te proeven aan het mondstuk van zijn saxofoon. Hij nam een slok uit die fles en op dat moment kijkt hij omhoog. Ik zag dat er een rare rilling door hem heen ging. Toen vroeg ik, ‘Ben, are you alright?’, ‘Yes son I am fine’, zei hij. Hij liep naar de bar en toen hij terugkwam pakte hij me bij mijn arm en hij stond erop: ‘You’re gonna play’’’, Rigter had geen saxofoon mee en dacht dat mooi te kunnen opvoeren als excuus. Het is namelijk ongewoon om als saxofonist op andermans instrument te spelen. Rigter: ,,’No way, Ben’, zei ik, maar Webster liet zich niet van de wijs brengen insisteerde dat ik op zijn ‘horn’ zou spelen.”

Webster stapt na afloop van het concert snel in een taxi naar zijn hotel in Amsterdam. Veertien dagen later overlijdt Webster op 64-jarige leeftijd in het Sint Lucas Andreas ziekenhuis in de hoofdstad. Hij wordt begraven op begraafplaats Assistens Kirkegård in Kopenhagen, waarschijnlijk omdat niemand het transport van zijn lichaam naar de VS wilde betalen.

Negenveertig jaar later is er in de overlevering van het eenzame, verslaafde genie met een onbevredigend verlangen naar zijn geboortegrond weinig meer over. Tijdens een jubileum van Ben Websters laatste optreden druipt de jazz opnieuw de Leidse Nieuwstraat op. Deze keer speelt saxofonist Boris van der Lek (1965) het zweet op zijn eigen hoofd én die van de aanwezigen. ,,Webster was heel groot en onnavolgbaar als balladspeler. Zoals als hij een melodie kan spelen; zo mooi dat je er stil van wordt. Het blijft uniek dat hij hier speelde, in dit kleine kutcafé.”