,,Het was een verschrikkelijke akoestiek, maar U2 gedijt het beste in galm.’’ De fan, de groupie en de recensent blikken terug op de twee concerten die U2 in 1981 en 1982 in Leiden gaf.
Aan een winderig plein aan de Willem de Zwijgerlaan staat de entree van de Groenoordhallen nog overeind. ´Wakker Brak, Yoga Fit´ is de slogan van de sportschool die achter de grote glazen gevel huist, die ooit bedoeld was om de wegkwijnende hallen nog wat smoel te geven. Achter deze treurige aanblik schuilt een belangrijke popculturele geschiedenis: Er werden door de jaren heen optredens van Queen, AC/DC, Iron Maiden en the Golden Earring gegeven en in juli 1982 kon je in de veehallen, waarvoor de Groenoordhallen oorspronkelijk zijn gebouwd, op één avond Tom Tom Club, Talking Heads en U2 zien.
Toch stond U2 een jaar ervoor al als headliner in de Stadsgehoorzaal. De grandeur van het gebouw is met de jaren (en de vele verbouwingen) alleen maar groter geworden. Stevige concerten zoals U2 kun je je haast niet meer voorstellen. Je verwacht er eerder klassieke concerten zoals die al in 1834 in de Leydsche Courant werden aangekondigd: op ‘dingsdag den 28 Januarij’ kon je Haydn en Beethoven horen. ‘Nee, dan 1981. U2’s tweede album October is net uit, en Bono Vox, Latijn voor ‘Goede Stem’, speelde met zijn band de zaal plat. Kaartjes kosten ƒ 12,50.
Groupie Linda Iedema was niet direct fan. Ze kocht geen kaartje vanwege de muziek. De reden voor aanschaf was veel simpeler: ,,Mijn vriendin Mabel en ik hadden een plaatje van Bono in onze agenda en we vonden hem op een Oostenrijks vakantievriendje genaamd Claus lijken. We hebben direct een kaartje gekocht, ook al kenden we de muziek nog niet. Ik ben voor de looks naar het concert gegaan.´´
De lp die Linda Iedema door de band liet signeren bij de Holiday Inn.
U2 was in die tijd ook nog niet de hitmachine die het later werd. De band debuteerde met Boy en hun tweede album October kwam twee weken voor het eerste Leidse optreden uit. Vooral Boy, een album dat gaat over het ouder worden, werd lovend ontvangen. Over October, dat handelt over spiritualiteit en religie, waren de meningen verdeeld. Rolling Stone schreef dat het een simplistisch album is met sukkelige teksten en dat de band zichzelf veel te serieus neemt. Een juk dat ze nooit helemaal zijn kwijtgeraakt. Na October kwam War, en dat album werd een groot internationaal succes. Thriller van Michael Jackson werd na 37 weken op de nummer één positie te hebben gestaan van de troon gestoten en U2 scoorde met Sunday Bloody Sunday een wereldwijde hit.
Maar dat is 1983. Daar zijn we nog niet. U2 speelde op 28 oktober 1981 in de Stadsgehoorzaal.
Fan Frank Hietbrink was op tijd. ,,We waren op de fiets van Sassenheim naar Leiden gegaan. Maar we waren veel te vroeg. De zaal was nog dicht om vijf uur. Dat heb je als 15-jarig jochie, dan wil je op tijd zijn. Dus toen zijn we maar een rondje gaan wandelen. Voorbij de Stadsgehoorzaal kwamen we bij een bruiloftsauto-verhuur de band tegen. Ze gingen naar een snackbar op de Oude Rijn. En daar gingen wij ook heen. Daar hebben we zitten snacken én met de band gesproken, zo van: ‘Jullie-zijn-de-band-en-wij-komen-zo-kijken-nou-tot-straks-dan.’ Als de snackbar nog had bestaan hadden ze een foto van een piepjonge en snackende U2 aan de muur gehad.’’
Linda Iedema was nóg eerder bij de Stadsgehoorzaal: ,,We stonden ’s middags om vier uur al voor de deur. En dan sta je een beetje te praten en te flirten en zo kregen we contact met twee roadies. We konden op die manier na afloop ook backstage en zo hoorden we Bono zingen in de kleedkamer. De volgende ochtend zijn we naar Holiday Inn gegaan met de lp October en hebben we de vier handtekeningen gescoord. Ook heeft Bono nog op de fiets van mijn vriendin gefietst, maar een echte fietser was het niet, want hij slingerde heel erg.’’
Iedema kan zich niet meer precies herinneren hoe het concert was, maar Hietbrink weet dat nog wel: ,,Ik vond het heel goed. Leuk, een vrolijk concert. Je voelde de opwinding toen het begon. De zaal was verlicht met hard wit licht en achter ons ging het publiek echt op en weer. Halverwege het concert ben ik door The Edge op het podium geholpen en daar heb ik gedanst, zoals ik dat ook op de dansavonden in de Magnifiosi in Lisse deed.’’
Ook de Leydsche Courant was aanwezig in de Stadsgehoorzaal en schreef dat het toen ‘nieuwe’ U2 op overrompelende wijze z’n belofte was nagekomen: ‘Zanger Bono werkte zich in het zweet door onvermoeibaar over het podium te rennen om het willige publiek aan te moedigen. (…) Vanuit het publiek kreeg Bono meerdere pilsjes en een bosje bloemen aangeboden. Het gele boeketje drukte hij tijdens de eerste toegift nog even aandoenlijk tegen zijn borst.’ Ook het Leidsch Dagblad was enthousiast: ‘Als een sneltrein denderde U2 gisteravond door een volle Stadsgehoorzaal. Drummer Larry Mullen met zijn wervelende roffels, bassist Adam Clayton en solo-gitarist The Edge zorgden daarbij voor de aandrijving. De dynamische ‘entertainer’ Bono Vox fungeerde als muzikale gids in de volgepakte U2-express. (…) De band bracht een ware hysterie onder de massa teweeg. In elk geval heeft U2 er na gisteravond weer duizend trouwe fans (en platenkopers) bij.’
Illustratie: Eric Coolen
Recensent Wim Koevoet kan zich die recensie goed herinneren: ,,Mijn collega Jaap Visser had het er drie weken later nóg over.’’Dus toen driekwart jaar later U2 in de Groenoordhallen stond, wilde hij die band, die samen met Tom Tom Club en Talking Heads op de poster stond, maar wat graag meemaken. Wim Koevoet neemt ons mee op een rondleiding door de Groenoordhallen op de avond van Tom Tom Club, Talking Heads en U2. ,,De Groenoordhallen waren veehallen. Je vroeg je af of er niet iemand een wind had gelaten. Maar het stonk er gewoon altijd naar mest. Het was een lomp, groot gebouw en de ingang was aan de rechterkant, daar had je van die poortjes bij het parkeerterrein. Het gebouw was groen. Nee, de steunkleur was groen. Ik was heel blij met de Groenoordhallen, om de doodeenvoudige reden dat er helden van me heel dichtbij kwamen spelen. Ik kon kruipend naar huis, want ik woonde hier toen vlak achter.’’, lacht Koevoet.
De hallen waren gebouwd voor vee en niet voor concerten. Dat had invloed op het geluid: ,,Het had een verschrikkelijke, een beruchte akoestiek.’’
In de recensie schrijft Koevoet echter dat er qua geluid weinig aanleiding tot klachten waren. ,,U2 gedijt natuurlijk het beste in galm, maar ook de andere bands klonken goed. Toch was ik niet zo enthousiast over Talking Heads. Ik noemde het een kaal optreden. Maar mijn teleurstelling zat er vooral in dat gitarist Adrian Belew, bekend van Frank Zappa, één van m’n helden, niet meespeelde. Hun album Remain In Light was net uit en die plaat was best rijk, met veel gedetailleerde geluiden. En dat kwam niet helemaal uit de verf. Misschien zat ik gewoon wel een beetje te intellectueel te doen en zou ik het nu anders omschrijven. Op Talking Heads kun je natuurlijk ook vreselijk goed dansen, maar ik ben niet gewoon zo’n danser.´´
Over Tom Tom Club is Koevoet duidelijk: ,,Wat ik echt kut vond, was Tom Tom Club. En dat vind ik nog steeds.’’
Linda Iedema was niet in de Groenoordhallen, maar heeft wel via de roadies contact gehouden met bassist Adam Clayton. ,,Adam had een oogje op mijn vriendin, Mabel. Hij belde haar thuis op om te vertellen dat ze in de Groenoordhallen kwamen spelen. En hij stuurde kaartjes vanaf plekken waar ze optraden. Ik vermoed dat we niet in de Groenoordhallen waren omdat daar ook andere bands speelden. Na afloop zijn we wel naar de Holiday Inn gegaan en daar vroeg Adam ons op de hotelkamer. Hij vroeg ons of wij aan hasj konden komen. We zijn de stad in gefietst, naar Le Bateau en daar hebben we hasj voor ‘m gekocht. En dat hebben we met z’n drieën op z’n bed opgerookt.’’
Ook Frank Hietbrink was niet bij het concert van U2 in de Groenoordhallen, maar dat had zomaar anders kunnen zijn. ,,Ik was op vakantie tijdens dat concert maar ik heb wel veel bands daar gezien: Queen, The Police, Status Quo. Ik heb alleen nooit een kaartje gekocht. We bekeken ze stiekem vanaf het dak. We gingen daar dan eind van de middag heen, dan was er nog geen beveiliging, en dan zetten we onze fiets netjes vast aan een lantaarnpaal en klommen via de regenpijp omhoog. We hadden boterhammetjes en bananen mee. Je had een recht, laag stuk en dan had je die koepel, er was een stuk met glas ertussen, en dan keek je schuin op het podium. Er zat een dak tussen, maar het geluid was heel goed. Het werd gedempt, waardoor het misschien wel beter klonk dan in de zaal. En we waren altijd de enigen op het dak.’’
Wim Koevoet was gewoon in de zaal aanwezig. ,,Ik vond het echt heel goed, groots, meeslepend. Een heel intens concert. Precies wat je als jonge man een beetje nodig had. Het was 1982, niet de vrolijkste tijd. Veel werkeloosheid, de bom kon elk moment vallen en door U2 word je als het ware opgetild. De boodschap was niet opbeurend, maar wel hoopgevend.’’
Er zat in U2’s October, heel voorzichtig, een christelijk element. ,,Geloof en Wim Koevoet, forget it, maar waarschijnlijk was ik daar dan toch een klein beetje gevoelig voor. Bono stond ook toen al als een soort priester op het podium. De hoge priester van de rock. Zulke arrogantie. Maar hij kon het waarmaken en dat al op die jonge leeftijd. Vraag je me nu naar Bono, dan moet je me wegbliepen, maar in die tijd was het echt heel bijzonder.’’
Frank Hietbrink haakte na de eerste twee albums af: ,,Toen ze hits gingen maken was het niet meer voor mij. Ik heb ze nooit meer live gezien en ik ben ook maar één keer in de Stadsgehoorzaal geweest.’’ En tussen Linda Iedema’s vriendin Mabel en Adam Clayton is het nooit wat geworden. ,,Nee, de contacten verwaterden toen het wereldsterren werden.’’ En vakantievriendje Claus? ,,Ook nooit meer wat van vernomen.’’
Groenoordhallen
Op 1 oktober 1969 stond de Leidse veemarkt na 300 jaar voor de laatste keer op de Beesten- en Lammermarkt. Aan de Willem de Zwijgerlaan was een nieuwe locatie verrezen: de Groenoordhallen.
Het nieuwe complex bestond uit twee hallen, waarvan de grootste bijna 8000 m2 was. Naast concerten en veemarkten werden er ook beurzen gehouden. De Leidato Huishoudbeurs (‘Boordevol goede ideeën voor iedere beurs!’) moet menig Leidenaar zich herinneren. Ook sportevenementen vonden er plaats. Basisscholen kwamen tegen elkaar uit bij een zaalvoetbaltoernooi. De universiteit gebruikte de hal ook als tentamenlocatie en in 1978 startte er de Tour de France.
De akoestiek voor concerten was belabberd. Een maand voor de opening uitte het Leidsch Dagblad daar al z’n twijfels over. Toen in 1977 Santana optrad, vond het Leidsch Dagblad dat ‘voor dergelijke levendige muziek’ de akoestiek van de zaal tekort schoot. In 1978 werden akoestische verbeteringen aangekondigd, maar meer dan het ophangen van doeken was het niet.
,,Ik was bij een concert van Massada, waarbij ze grote zwarte doeken hadden opgehangen. Het leek wel een rouwdienst. En dan die tropische dansmuziek van Massada, er klopte geen bal van’’, herinnert Wim Koevoet zich.
De MKZ-crisis maakte in 2001 een eind aan de veemarkt. Met de komst van grote concertzalen elders in het land én de wens van de gemeente Leiden om woningen te bouwen op de plek van de hallen, werd in 2010, ondanks milde protesten, begonnen met de sloop. In de wijk Groenoord wonen tegenwoordig ruim drieduizend mensen.
Toen ik heel even in U2 zat – Jaap Visser
Bono plaatste zijn handen achter zijn hoofd en ging er eens goed voor liggen, op zijn hotelbed in het oude Holiday Inn. Ik zat aan zijn voeteneinde en stuntelde mij in m’n middelbare-schoolengels door een interview waarvan de zanger van U2 naderhand zei dat het een fijn gesprek was. En toen, op woensdagmiddag 28 oktober 1981, wisselden we adressen uit, Bono en ik. In de Leidsch Dagblad-reeks over memorabele popgebeurtenissen in de stad was vorige week U2 aan de beurt. Op weg naar wereldfaam deden de vier Ierse jongens van mijn leeftijd twee keer Leiden aan. De eerste keer ging ik zo’n beetje op in de band waarvoor ik na het verschijnen van het debuutalbum ‘Boy’ als een blok was gevallen. De tweede keer, in de zomer van 1982, is mij volledig ontgaan.
Columnist/ schrijver Jaap Visser op de foto als bandlid U2
Toen ik er vorige week over las, sprongen de vraagtekens in mijn ogen en ben ik meteen de bewaarkist met oude agenda’s gaan raadplegen. Wat bleek, toen U2 op 1 juli 1982 in de Groenoordhal stond, zat ik als voetbaltoerist in het Camp Nou van Barcelona, mij stierlijk te vervelen bij de WK-wedstrijd België-Sovjet-Unie (0-1). Maar wel met het gelukzalige gevoel dat ik op de valreep kaarten had weten te bemachtigen voor de kraker van de volgende dag: Brazilië-Argentinië. Zico en Socrates versus Maradona, daar kon U2 toch echt (nog) niet tegenop.
Paul David Hewson, alias Bono Vox, zei dat ik welkom in Dublin was en vroeg mij die avond voor het concert in de Stadsgehoorzaal in de kleedkamer te komen. Konden we nog even verder praten. Ik belde meteen Holvast, de fotopersdienst van de krant, om te zeggen dat er niet alleen een plaatje van het optreden van een Ierse rockband in de Stadsgehoorzaal moest worden geschoten, maar ook wat portretten, vooraf, in de kleedkamer. Ik wilde hoe dan ook met Mooie Stem op de foto. Jan Hubers, immer gekleed als een heer van beschaving, was de fotograaf van dienst en in de catacombe van de Stadsgehoorzaal een vreemde eend in de bijt van U2. Waarom die Ierse schooiers Bono, The Edge, Adam Clayton en Larry Mullen junior zo nodig geportretteerd moesten worden, was hem volkomen onduidelijk. Ik legde Hubers uit dat de jongens van U2 (‘Nee Jan, niet U Twee’) wel eens net zo groot als de Rolling Stones konden worden. Waarop Hubers met een meewarig lachje zei: ‘Nou, ga jij dan maar even tussen die Rolling Stones van je staan, dan druk ik wel af.’
Vijfentwintig jaar later hing het portret van de vijfmansformatie U2 bij ons thuis in de gang en hoorde ik mijn dochter tegen een schoolvriendinnetje, dat ze voor het eerst op bezoek had, zeggen: ‘Kijk, mijn vader, toen hij nog in U2 zat.’ Precies zo voelde het, die ene minuut waarin Jan Hubers zich toeschietelijk toonde en mij met Bono vereeuwigde.
History Repeating wordt gemaakt door jeugdvrienden Jurre en Mark. Ze delen een passie voor muziek, mooie verhalen én de fiets.
Jurre Zwinkels (1986) playbackte op zijn tiende Territorial Pissings van Nirvana en werkt als communicatieprofessional en freelancejournalist.
Mark Siera (1985) is mede-eigenaar van platenzaak Velvet in Leiden, organiseert het Peel Slowly And See Festival en schrijft met enige regelmaat over muziek in het Leidsch Dagblad.